Veilig Ontwerp en Beheer
Veilig Ontwerp en Beheer is de Nederlandse vertaling van de internationaal bewezen en toegepaste benadering van Crime Prevention Through Environmental Design.
Wat is CPTED?
CPTED (Crime Prevention Through Environmental Design) is een wereldwijd gehanteerde aanpak waarbij criminaliteit, overlast, ongewenst gedrag en onveiligheidsgevoel in de omgeving worden beperkt. Bij deze aanpak van veiligheid gaat het niet alleen om de dader en het slachtoffer van criminaliteit. CPTED richt zich op de situatie waarin deze twee samen komen: de omgeving. In Nederland wordt deze aanpak daarom ‘veilig ontwerp en beheer (VOB) genoemd.
Het doel van CPTED is om een specifiek gebied (stad, dorp, buurt, gebouw, ruimte) zodanig te plannen, ontwerpen, gebruiken en beheren dat gebruikers zich er veilig voelen en er minder incidenten, zoals criminaliteit, geweld en overlast voorkomen. CPTED is een multidisciplinair proces waardoor ongewenst gedrag geen kans krijgt en gewenst gedrag juist gestimuleerd wordt.
Het maatschappelijk en
economisch belang
Het basisprincipe van CPTED is dat door slim ontwerp en beheer de gebouwde omgeving kostenneutraal veiliger gemaakt kan worden. Door in ontwerptrajecten vanaf het prille begin een Register CPTED Expert (RCE) te betrekken zal in de gebruiksfase sprake zijn van minder criminaliteit en versterking van de veiligheidsbeleving.
CPTED heeft daarmee zowel een maatschappelijk als economisch belang.
Het concept van CPTED bestaat al tientallen jaren. Het sluit echter sterk aan bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen. Terwijl ‘sociale controle’ een negatieve bijklank heeft gekregen, groeien begrippen als engagement, participatie, betrokkenheid en eigenaarschap over de eigen woon-, werk- en leefomgeving in betekenis. De CPTED filosofie biedt vele elementen om deze begrippen in het ontwerp, gebruik en beheer vorm te geven. De aandacht richt zich op het ontwikkelen van de omgeving en gebouwen tot “places to be”. Een totaalconcept waarin we de omgeving beleven als een bron van inspiratie, ontspanning en welzijn in zowel het publieke als het private domein.
Stakeholders
De brede multidisciplinaire benadering brengt stakeholders in een vroeg stadium bij elkaar, waardoor een gezamenlijk draagvlak zal ontstaan en een goede afweging van wensen en mogelijkheden plaatsvindt. Overheden, veiligheidsdiensten, ontwerpers, bedrijven, beheerders en eindgebruikers hebben er allemaal in alle gevallen voordeel bij.
Hoe werkt CPTED?
CPTED maakt gebruik van heldere en eenvoudige principes. In het ‘handboek veilig ontwerp en beheer’ zijn deze samengevat als:
✓ Zichtbaarheid; overzichtelijkheid en zichtbaarheid
✓ Eenduidigheid een eenduidige en duidelijke zonering van territoria
✓ Toegankelijkheid, toegankelijkheid of juist ontoegankelijkheid
✓ Aantrekkelijkheid; een aantrekkelijke omgeving
CPTED is erop gericht om deze vier kwaliteiten/prestaties te bereiken. Daarvoor wordt een breed spectrum aan maatregelen genomen: fysieke maatregelen en sociale maatregelen. Van het creëren van goede zichtlijnen vanuit woningen op de omgeving, tot het aanbrengen van hekken, tot voorlichting, participatie en gezamenlijk georganiseerde actie en gedragsbeïnvloeding.
Nederlandse instrumenten
voor CPTED
Misschien nog wel belangrijker dan de vraag ‘wat’ te doen, is de vraag: ‘hoe’ doe je het? Hoe kom je samen met alle betrokken partijen tot de best mogelijke oplossingen om een specifiek criminaliteitsprobleem aan te pakken of te voorkomen. Hoe zorg je voor een effectieve implementatie en uitvoering?
Nederland kent diverse procesinstrumenten die kunnen worden toegepast, zoals het Politie Keurmerk Veilig Wonen® (PKVW), het Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO), de methode Veilig Rond en In School (VRIS), de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan (KVU) en de Veiligheidseffectapportage (VER).
De VER is ontwikkeld om de veiligheidsrisico’s van ruimtelijke plannen en bouwplannen inzichtelijk te maken. De VER richt zich op het samenwerkingsproces tussen partijen die betrokken zijn bij het project. Het doel van een VER is om via een gestructureerd en transparant proces samen met de betrokkenen:
✓ zicht te krijgen op de veiligheidsrisico’s (analyse);
✓ het ambitieniveau en maatregelen te bepalen (ontwerpen);
✓ de veiligheid te borgen, ook tijdens en na afronding van het bouwproces (bouw en beheer).
Door het toepassen van de VER worden nog vóór de daadwerkelijke bouw begint, mogelijke risico’s in beeld gebracht en veiligheidsmaatregelen voorgesteld. De methodiek brengt de veiligheidspartners aan tafel en zorgt ervoor dat zij elk hun verantwoordelijkheid nemen.
Internationale normen
Er bestaan wereldwijd en in Europa officiële normen voor CPTED die de internationale communicatie en samenwerking vergemakkelijken.
Wereldwijd is er de normtekst van de International Standardization Organization ISO 22341:2021 (Guidelines for crime prevention through environmental design). Deze norm geeft organisaties richtlijnen voor het vaststellen van de basiselementen, strategieën en processen voor het voorkomen en verminderen van criminaliteit en gevoelens van onveiligheid in een nieuwe of bestaande gebouwde omgeving. Het beveelt aan om maatregelen te nemen om criminaliteit en veiligheidsrisico’s op een effectieve en efficiënte manier aan te pakken door gebruik te maken van een betere planning, ontwerp en beheer van de omgeving.
In Europa bestaat al sinds 2003 een normenserie over veilig ontwerp en beheer: de CEN 14383 serie, met normen over definities en terminologie (CEN/EN 14383-1), een algemene overkoepelende procesnorm (CEN/TS 14383-2:2022) en diverse normen voor specifieke functies en gebouwen (woningen, winkels en kantoren, openbaar vervoer, tankstations, scholen etc.).
De 2006 versie van de overkoepelende procesnorm werd geheel herzien en eind 2022 uitgebracht (CEN/TS 14383-2:0222). Deze norm omschrijft een duidelijk proces om criminaliteitspreventie in te bouwen in een plan en ontwerp. De norm geeft aan dat bij een bouwproject een politiek of bestuurlijk overheidsgremium zoals de gemeenteraad en/of college van B&W starter en/of trekker moet zijn voor het in de plannen ‘inbouwen’ van leefbaarheid en veiligheid (CPTED). Daarbij moeten zij de volgende ‘vragen vooraf’ beantwoorden:
✓ Waar: een exacte gebiedsafbakening.
✓ Wat: een exacte omschrijving van de van belang zijnde specifieke typen van criminaliteit (en/of overlast en ander ontoelaatbaar gedrag) en daarbij eventueel de keuze om onveiligheidsgevoelens (liefst: bij wie en hoe veroorzaakt) mee te nemen.
✓ Wie: de stakeholders. Zowel de probleem-veroorzakers, de probleem-slachtoffers als de mogelijke probleemoplossers.
Tot slot
De toepassing van CPTED kent eigenlijk alleen maar voordelen. Door vroeg in het planproces en met alle stakeholders risico’s en oplossingen te bespreken kunnen gebieden en gebouwen kostenneutraal veiliger en leefbaarder worden gemaakt. Dat betekent zorgdragen voor plekken waar mensen zich veilig en prettig kunnen voelen, en waar minder criminaliteit en overlast plaatsvindt.